Tản mạn về đá quý/bán quý Việt Nam
Tản mạn về đá quý/bán quý Việt Nam
Nhận dạng mẫu đá Tây Nguyên: Chalcedon (mã não) nguồn gốc bazan
1) Mô tả & nhận dạng
• Màu trắng → nâu nhạt, bán trong suốt; bề mặt botryoidal (hạt trứng cá), hình thạch nhũ.
• Mặt gãy ánh sáp, vết vỡ vỏ sò, không thấy tinh thể lớn.
→ Phù hợp với chalcedon (chalcedony) , dạng vi tinh thể của thạch anh SiO₂. Ở thị trường, khi có dải vân/màu đẹp sẽ gọi là mã não (agate).
• Có thể lẫn opal thường ở vài điểm; tuy nhiên, trong bối cảnh Tây Nguyên, chalcedon núi lửa vẫn là khả năng chính.
2) Môi trường hình thành
• Đất đỏ bazan Tây Nguyên do hoạt động núi lửa Miocen: dung nham bazan nguội để lại vô số hốc khí.
• Silica (SiO₂) theo dòng nước khoáng lấp đầy hốc → kết tủa chalcedon; đôi khi thấm vào thân gỗ chôn vùi → gỗ hóa đá.
• Opal cũng có thể kết tủa ở nhiệt độ thấp trong các lỗ rỗng bazan/ven suối nước nóng, song ít gặp hơn.
3) Phân bố tiêu biểu
• Đắk Nông (Đắk Mil, Đắk Gằn…): ổ opal/chalcedon lớn; từng phát hiện khối ~30 tấn.
• Gia Lai (Chư Sê, Phú Thiện, Mang Yang…): nhiều mã não , thạch anh làm đá cảnh.
• Đắk Lắk, Kon Tum, Lâm Đồng: rải rác chalcedon/opal trong tầng đất đỏ bazan.
→ Nguồn nguyên liệu phong phú, nhưng loại đạt phẩm chất trang sức cao chiếm tỷ lệ nhỏ.
4) Ứng dụng & giá trị
• Trang sức , mỹ nghệ , phong thủy: tượng, linh vật, mặt dây, vòng tay, tranh đá…
• Ưu điểm: độ cứng 6.5,7 Mohs, bền phong hóa, dễ chạm khắc.
• Giá trị phụ thuộc: màu / độ trong / vân / kích thước. Đa phần đá Tây Nguyên đục, nhiều tạp → thiên về đá cảnh/mỹ nghệ; tỷ lệ nhỏ đủ chuẩn gemstone cho nhẫn/mặt dây.
5) So sánh nhanh
• Chalcedon vs Quartz (thạch anh tinh thể): cùng SiO₂, nhưng chalcedon ẩn tinh , ánh sáp, quartz tinh thể lớn,mặt phẳng.
• Chalcedon vs Agate (mã não): agate = chalcedon có vân dải; không phải chalcedon nào cũng gọi là mã não.
• Chalcedon vs Opal: cùng silica trong hốc đá; opal vô định hình ngậm nước (mềm hơn, dễ nứt), chalcedon kết tinh vi mô (cứng hơn, ổn định hơn). Opal quý có play-of-color, opal thường (potch) không.
Kết luận
Mẫu đá Tây Nguyên mô tả nhiều khả năng là chalcedon (mã não) nguồn gốc bazan. Việc khảo sát / phân loại không chỉ có ý nghĩa địa chất mà còn góp phần cho chuỗi giá trị đá bán quý của vùng đất đỏ: từ nguyên liệu, chạm khắc mỹ nghệ đến phong thủy / sưu tầm. Với cách tiếp cận đúng / chuẩn kiểm định / khai thác bền vững, mã não Tây Nguyên hoàn toàn có thể trở thành dấu ấn bản địa trong bản đồ đá bán quý Việt Nam.
